Ders 5

İçindekiler:

Alfabeye devam: Yeni harfler ve sesler (жь, шь)

Gramer: Fiillerin emir ve soru kipleri

шь ve шь harflerinin Rusça’da aynısı yoktur. Bu harfler Rusça’da olan benzerleri ши, шё ve жи, жё harflerine göre daha yumuşaktır.
Sesleri dinleyerek шь, шь harflerinin okunuşlarını öğrenelim.

Okunuşları tekrar edin
ж жь
жь, жьа, жьы, жьу, жьи, жьо,
ш шь
шь, шьа, шьы, шьу, шьи, шьо

Sözcükler ve cümleler

(а)аны'жьра - ayrılmak, yalnız bırakmak, terketmek. Ины'жь - onu bırak. Ара' ины'жь - onu buraya bırak.
а'шьыжь - sabah, sabahleyin. Даме'и а'шьыжь даауе'ит - Damay sabah gelecek.
шьыжьла - sabahlar, sabahları. Шьыжьла амшын ахь сцоит - Sabahları deniz kenarında yürürüm.
акры'фара, а'фара - yemek.
амашьы'на - araba.
машьы'нала - araba ile.
шьыбжьо'н - öğle yemeği için. Гәди'са машьы'нала шьыбжьо'н даа'ит - Gudisa öğle yemeğine araba ile geldi.
шьыбжьы'шьҭахь - öğleden sonra. Шьыбжьы'шьҭахь ара' аҧша' а'суеит - öğleden sonra burada rüzgar eser.
а'шьҭахь - sonra, daha sonra, arkasında.
шьыжьхьа' - kahvaltı. Шьыжьхьа' а'шьҭахь Наа'ла Гәди'са ашко'л ахь дылге'ит - kahvaltıdan sonra Naala Gudisa’yı okula götürdü.
аиашьа / а'(иа)шьа / а(и)ешьба - kardeş.
а'мазаара - sahip olmak.
ихьҭоуп - soğuk.
а'хьҭакра (а'хьҭа акра') - donmak, üşümek. А'хьҭа саки'т - Ben üşüyorum.

Сашьа' амашьы'на а'ҧхьа дгы'лоуп - kardeşim arabanın önünde ayakta duruyor.
Сашьа' амашьы'на и'моуп - erkek kardeşimin arabası var.

Уи имашьы'на ара' ини'жьуеит - O erkek arabasını buraya bırakır.
Уара' умашьы'на ана' ины'жь - Sen (erkek) arabanı orada bırak.
Сашьа' а'шьыжь ау'сура дцоит - erkek kardeşim işe sabahleyin gider.
Ахра шьыбжьо'н даа'ит - Akhra öğle yemeğine geldi.
Шьыбжьы'шьҭахь Наа'ла даа'т - Naala öğleden sonra geldi.
Даме'ии Гәди'сеи а'шьыжь амшы'н ахь ице'ит - Damai ve Gudisa sabahleyin denize gittiler.
Наа'ла лашьа' шьыбжьо'н ара' крифе'ит - Naala'nın erkek kardeşi öğle yemeğini burada yedi.
Сашьа' а'шьыжь акрифо'ит, уи' а'шьҭахь ау'сурахь дцо'ит - erkek kardeşim sabahleyin yemek yer ve ondan sonra işe gider.

Alıştırma 1
Aşağıdakileri Türkçe’ye çevirin.

1. Сара' исы'моуп амашьы'на. 2. А'шьыжь, шьыжьхьа' а'шьҭахь,машьы'нала ау'сура сцо'ит. 3. Шьыбжьон Наа'ла лахь сцо'ит. 4. Ка'ма лашьа' а'шьыжь даауе'ит. 5. Ула' сара' сла' е'иҧшуп. 6. Сашьа' а'шьыжь амшы'н ахь сиго'ит. 7. Гәди'сеи Наа'леи абра' инхо'ит.
(Yanıtlar)

Ve şimdi de birazcık gramer. Fiillerin soru ve emir şekillerini gördünüz. Şimdi bu gördüklerinizi bir sisteme oturtacağız.

Emir kipi fiilin kökünden oluşur (son ek yoktur).

Бца! Git! (sen, bayan) а-ца-ра gitmek fiilinden.
Ира! (sen) al (onu) а-га-ра almak fiilinden.
Ины'жь! Bırak onu! Ара' ины'жь! Onu burada bırak!
Ана бгыл! Orada ayakta dur! Ара бааи! Buraya gel! Уцакы! Acele et!

Soru kipi fiile -ма, -и son eklerinin eklenmesiyle oluşur.

-ма son eki ile
Ари бара ибгама? Onu aldın mı? (ага-ра + soru son eki -ма).
Сара саҧхьа даама? O erkek (bayan) benden önce mi geldi?
Уара уцама? Geldin mi?
Наала даама? Naala geldi mi?
Бара ара баанхома? Sen (bayan) burada mı kalıyorsun?
Лара бара былбама? O bayan seni gördü mü?

-да son eki ile, Kim? Kimin? Kime? sorularını sormak gerektiğinde (canlı sınıfı ile bağlantılı olarak).
Ари агазеҭ иаҧхьада? Gazeteyi kim okudu?
Ана' иббода? Sen(bayan) orada kimi gördün?
Аҧара зыбҭада? Sen (bayan) parayı kime verdin?

Alıştırma 2
Aşağıdaki cümleleri normal şeklinden soru şekline çevirin. Bunun zor olmadığını göreceksiniz. Eğer zor gelirse örneği kullanınız.

Örnek:
Уара иахьа уцоит. Уара иахьа уцома?
Камеи Ахреи ашкол ахь ицеит. Ашкол ахь ицада?

Иара ашкол ахь дцоит.
Ахреи Дамеии ааит.
Лара аус луеит.
Уи агазеҭ даҧхьоит.
Аҧша асуеит.
Бара ара бынхоит.
Иара ашкол ахь дцеит.
(Yanıtlar)

Alıştırma 3
Aşağıdaki fiillerin emir kiplerini yapar mısınız? Bunları daha önceden gördünüz.
Örnek. ацара (бара) > бца!

1. а'фара (бара; уара);
2. абара' (уара);
3. а'ҧхьара (бара);
4. аҧшра' (уара);
5. ацара' (уара);
6. а'ццакра (уара);
7. аагара' (бара);
8. агы'лара (бара; уара);
9. агара' (бара; уара);
10. ааны'жьра (бара; уара);

(Yanıtlar)

Alıştırma 4
Boş yerler uygun zamir ya da kişi adlarını koyunuz.

... аусура бцоит	... аусура уцоит
... аусура дцоит	... аусура бцома?
... аусура уцома?	... аусура уца!
... аусура бца!

(Yanıtlar)

Alıştırma 5
Aşağıdakileri İngilizce’ye çevirin.

1. Иара ашьыжь даауеит. 2. Иара ашьыжь даауама? 3. Ашьыжь уааи! 4. Иара сашьа амашьына ииҭеит. 5. Иара сашьа амашьына ииҭама? 6. Сашьа амашьына иҭ. 7. Иара шьыбжьон машьынала дааит. 8. Иара шьыбжьон машьынала даама? 9. Шьыбжьон машьынала уаа!
(Yanıtlar)

Alıştırma 6
Zamirleri uygun fiillerle birleştirin.

уара иара бара лара сара	(а)крысфоит (а)крифоит (а)крылфоит (а)крыбфоит (а)круфоит
уара иара бара лара сара	ибымоуп иумоуп илымоуп исымоуп (и)имоуп

(Yanıtlar)

Alıştırma 7
Aşağıdaki cümleleri uygun resimlerle eşleştirin.
Алхас крифоит. (Resim № ...)
Дамеи крифеит. (Resim № ...)
Сара машьынала аусурахь сцоит. (Resim № ...)

Resim 1 Resim 2 (Yanıtlar)

Resim 3 Resim 4